Od 1 stycznia 2024 r. obowiązuje dyrektywa w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (tzw. dyrektywa CSRD), wprowadzająca m.in. Europejskie Standardy Raportowania Zrównoważonego Rozwoju (ESRS). Dotyczą one kwestii opisywanych skrótem ESG (E jak environmental - środowiskowy, S jak social - społeczny, G - corporate governance, czyli ład korporacyjny). Pierwsze raporty według nowych zasad sporządzą za 2024 r. duże jednostki, obecnie zobowiązane do raportowania informacji niefinansowych. Nie oznacza to, że zrównoważony rozwój jest tematem, którym powinni interesować się jedynie księgowi w dużych firmach.

Dyrektywa CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive)

W 2022 r. ukazała się dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju. Państwa członkowskie UE mają czas na implementację tej dyrektywy do krajowych przepisów do lipca 2024 r. Obecnie trwają prace dostosowujące do tej dyrektywy ustawę o rachunkowości (9 lutego 2024 r. na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji, legislacja.rcl.gov.pl pojawił się projekt nr UC14, w którym będzie można śledzić proponowane zmiany - zob. GP nr 15 z 2024 r., str. 2). Dyrektywa CSRD zastępuje obowiązującą od 2017 r. dyrektywę w sprawie sprawozdawczości niefinansowej (NFRD - The Non-Financial Reporting Directive), której implementacja spowodowała dodanie art. 49b do ustawy o rachunkowości, dotyczącego sprawozdawczości na temat informacji niefinansowych. W porównaniu do dotychczasowych wymagań, dyrektywa CSRD poszerza zakres podmiotowy i przedmiotowy raportów, a także ujednolica sposób komunikowania informacji o zrównoważonym rozwoju. Poszerzenie przedmiotowe sprowadza się do raportowania w zakresie ESG m.in. kwestii:

• środowiskowych, np. wpływ jednostki na zmiany klimatyczne, emisja gazów cieplarnianych, zużycie zasobów (np. wody), bioróżnorodność czy stopień zanieczyszczenia,
• społecznych, np. przeciwdziałanie dyskryminacji, równość pracowników, bhp, relacje pracownicze,
• ładu korporacyjnego, np. etyka, przeciwdziałanie korupcji, kultura korporacyjna jednostki, strategia podatkowa, kontrola wewnętrzna, ochrona danych osobowych, cyberbezpieczeństwo.

W celu ujednolicenia sposobu raportowania informacji o zrównoważonym rozwoju w dyrektywie CSRD wprowadzono:

• wyjaśnienie, że informacje na temat zrównoważonego rozwoju powinny być opublikowane w sprawozdaniu z działalności,
• obowiązek weryfikacji informacji o zrównoważonym rozwoju przez audytora,
• obowiązek raportowania w zakresie zrównoważonego rozwoju zgodnie z Europejskimi Standardami Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju (ESRS - European Sustainability Reporting Standards) oraz ich przedstawiania w jednolitym formacie elektronicznym.

Pierwsze ESRS, obowiązujące od 2024 r., zostały opublikowane w lipcu 2023 r. (patrz tabela). Poza wymienionymi standardami zaplanowano również wydanie standardów sektorowych (np. transport, artykuły spożywcze, tekstylia, motoryzacja), które miały obowiązywać od czerwca 2024. W lutym 2024 r. Rada i Parlament UE wyraziły zgodę na przesunięcie terminu wejścia w życie standardów sektorowych o 2 lata.

Jaki jest harmonogram wdrażania dyrektywy CSRD? Przyjęto, że obowiązuje ona:

• podmioty podlegające dotychczas dyrektywie NFRD (podmioty obecnie raportujące informacje niefinansowe, ich zakres określa art. 49b ustawy o rachunkowości) - od 1 stycznia 2024 r.,
• inne niż wymienione powyżej jednostki zatrudniające więcej niż 250 osób - od 1 stycznia 2025 r.,
• małe i średnie przedsiębiorstwa notowane na giełdzie, zatrudniające więcej niż 10 pracowników - od 1 stycznia 2026 r.

Jak wynika z tego harmonogramu, dyrektywa będzie bezpośrednio dotyczyć większych podmiotów. Będzie jednak miała pośredni wpływ na jednostki, które z nimi współpracują. Jednostki duże, objęte obowiązkiem raportowania zrównoważonego rozwoju będą potrzebowały informacji od swoich dostawców, podwykonawców oraz od jednostek powiązanych. Myślenie, że "mnie to nie dotyczy" może okazać się krótkowzroczne. W pierwszej kolejności odczują to księgowi w firmach, których głównymi partnerami biznesowymi są jednostki zobligowane do raportowania ESG. Będzie im trudno odmówić udzielenia informacji, gdy zostaną o nie poproszeni.

Informacje niefinansowe w sprawozdaniu z działalności za 2023 r.

Dyrektywa i standardy ESRS będą miały wpływ na raporty za 2024 r. Ze względu na to, że w wielu firmach trwa okres zamykania 2023 r., trzeba wyjaśnić, że obecnie nadal należy się kierować uregulowaniami dyrektywy NFRD, czyli art. 49b ustawy o rachunkowości. Przepis ten dotyczy dużych jednostek zainteresowania publicznego, które w ostatnich 2 latach zatrudniały więcej niż 500 pracowników oraz przekroczyły 85 mln zł sumy bilansowej lub 170 mln zł przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów. Te jednostki mają obowiązek prezentacji w odrębnej części sprawozdania z działalności co najmniej:

• zwięzłego opisu modelu biznesowego,
• kluczowych niefinansowych wskaźników efektywności związanych z działalnością jednostki,
• opisu polityk w zakresie zagadnień społecznych, pracowniczych, środowiska naturalnego, poszanowania praw człowieka oraz przeciwdziałania korupcji, a także opisu rezultatów stosowania tych polityk,
• opisu procedur należytej staranności,
• opisu istotnych ryzyk związanych z działalnością jednostki oraz opisu zarządzania tymi ryzykami.

Warto jednak dodać, że ze względu na potrzeby odbiorców lub przeświadczenie kierownictwa jednostki o wadze tych kwestii także jednostki nieobjęte art. 49b ustawy o rachunkowości mogą na zasadzie dobrowolności wprowadzić do sprawozdania z działalności za 2023 r. pewne informacje z zakresu ESG.

Czy sprawozdawczością ESG mają się zajmować księgowi?

Księgowi dostarczają informacji, na które popyt zgłaszają różni odbiorcy. Koncentrują się na informacjach finansowych, bo są specjalistami w tej dziedzinie. Rośnie jednak popyt na informacje w zakresie zrównoważonego rozwoju. Wielu klientów wybiera te firmy, które bardziej dbają o środowisko, respektują prawa pracowników i podwykonawców czy finansują działalność z legalnych źródeł. Ci klienci potrzebują jasnych i rzetelnych informacji, a nie jedynie kolorowych folderów przygotowanych przez specjalistów od marketingu. Kto, jeżeli nie księgowi, może takich wiarygodnych informacji dostarczyć? Oczywiście jest zrozumiałe, że skorzystanie z pomocy ekspertów od ESG może być konieczne.

Informacje o zrównoważonym rozwoju będą publikowane w sprawozdaniu z działalności, które często tylko z nazwy jest raportem przygotowywanym przez kierownika jednostki, choć to kierownik ponosi za nie odpowiedzialność i je podpisuje. Czy raportowanie ESG będzie dla księgowych tylko kolejną formalnością na długiej liście obowiązków? Odpowiedź w dużym stopniu zależy od samych księgowych. Dla części motywacją będzie to, że informacje, które przygotują, będą czytane i rozumiane przez otoczenie - księgowi mogą mieć realny wpływ na promowanie zrównoważonego rozwoju. To szansa dla osób, które czują misję ulepszania świata.